Das Abschlusskonzert der Armenischen Kulturtage 2024 in Stuttgart verwandelte den Saal in einen Raum der Besinnung, der Erinnerung und der kulturellen Wiederentdeckung. Es war nicht nur ein Konzert, sondern eine Reise durch Zeit und Raum, geführt von der eindringlichen Musik Armeniens und der meisterhaften Leitung von Fritz Krämer. Unter seiner inspirierenden und sensiblen Leitung entfaltete das Nationale Kammerorchester Armeniens (NCOA) ein Programm, das das Publikum mit auf eine bewegende Reise nahm – von Barockmusik und armenischen Volksliedern bis hin zu spirituellen und modernen Klangwelten.

Der Auftakt: Händel und
die Einleitung in das Sakrale

Den Anfang machte Händels Sinfonia aus Agrippina, die das Publikum durch ihre barocke Anmut und feierliche Würde in den Bann zog. In der sensiblen Interpretation des Orchesters erhielt die Musik eine fast sakrale Note, die eine spirituelle Tiefe offenbarte und die Zuhörer auf die kulturelle und emotionale Reise einstimmte, die folgen würde. Händel, ein Meister der barocken Erhabenheit, bot mit dieser Komposition einen perfekten Auftakt und setzte die Atmosphäre für die folgenden Werke.

Die Armenische Seele:
Komitas und die Volkslieder Armeniens

Ein zentraler Moment des Konzerts waren die Werke von Komitas, die das Publikum in die armenische Musikkultur eintauchen ließen. Mit Stücken wie Schogher Dschan, Jerkinqn ampel e und Kakavi Jerg schuf das NCOA ein klangliches Porträt der armenischen Landschaft und ihrer tiefen Verbindung zur Natur. Diese Lieder, arrangiert von Sergei Aslamazyan, spiegelten die Wehmut, die Stärke und die Verwurzelung der armenischen Seele wider und wurden durch die Virtuosität und die feinfühlige Interpretation des Orchesters zu einem Erlebnis, das sowohl berührend als auch erhebend war.

Hier zeigte sich die herausragende Musikalität von Astghik Vardanyan, der Konzertmeisterin und Solistin des Abends, die die armenischen Volkslieder in ihrer Tiefe und Schönheit zum Leben erweckte. Vardanyan, die bereits in ihrer Jugend als musikalisches Talent Armeniens auf den großen Bühnen der Welt auftrat und später in London und Marseille ihre Studien perfektionierte, gab diesen Liedern eine persönliche Note, die das Publikum in ehrfürchtiger Stille verharren ließ. Ihre Fähigkeit, Emotion und Präzision zu vereinen, machte ihre Interpretation der Werke von Komitas zu einem Höhepunkt des Abends.

An ihrer Seite beeindruckte Sona Barseghyan am Klavier, deren Virtuosität und klangliche Ausdruckskraft jeden Ton und jedes Motiv mit Leben erfüllten. Barseghyan, die in Deutschland und Armenien ausgebildet wurde und von Größen wie Evgeny Kissin geprägt ist, verlieh den Stücken eine intensive klangliche Struktur und schuf durch ihr feines Gespür für Rhythmus und Harmonie eine klangliche Tiefe, die die emotionale Wucht der Komitas-Lieder noch verstärkte.

Barber und das Gedenken an Komitas:
Das Schweigen als Klang

Mit Samuel Barbers Adagio for Strings, das dem Schweigen von Komitas gewidmet war, führte das Konzertprogramm zu einem Höhepunkt der Stille und Reflexion. Barbers Adagio, oft als eine der ergreifendsten Kompositionen des 20. Jahrhunderts beschrieben, verkörperte hier das Leid, das Armenien während des Genozids erfahren musste. Komitas, der während des Völkermords verstummte, wurde durch dieses Stück symbolisch geehrt – eine Geste, die über das rein Musikalische hinausging und das Publikum tief berührte. Unter Fritz Krämers Leitung wurde das Adagio zu einem spirituellen Erlebnis: die sanften, schwebenden Klänge schufen einen Raum der Stille und des Gedenkens, der alle Anwesenden in eine stille und doch eindringliche Meditation über Verlust und Überleben eintauchen ließ.

Moderne Klänge und Tradition:
Tigran Mansurian, Daniel Erajisht
und Robert Amirkhanyan

Die Suite von Tigran Mansurian, dem modernen Komponisten Armeniens, bildete den nächsten bedeutenden Abschnitt des Programms. Mit kühnen Harmonien und meditativen Phrasen schuf Mansurian eine klangliche Brücke zwischen Tradition und Moderne, die von Krämer und dem Orchester meisterhaft aufgegriffen wurde. Die Integration traditioneller armenischer Instrumente wie der Duduk und der Kamancha verlieh der Darbietung eine besondere Erdigkeit und Authentizität, die das Publikum in das Herz der armenischen Kultur führte. Es war ein Dialog zwischen Vergangenheit und Gegenwart, ein klangliches Gebet, das die Tiefe der armenischen Seele in all ihren Facetten zum Ausdruck brachte.

Mit Daniel Erajishts Suite Nr. 2 erhielt die moderne armenische Musik einen weiteren eindrucksvollen Ausdruck. Erajishts Kompositionen, inspiriert von klassischen Themen und zugleich innovativ in ihrer Struktur, entfalteten eine fast hypnotische Klanglandschaft, die das Publikum in eine kontemplative Stimmung versetzte. Die Interpretation des NCOA ließ die Präzision und Leidenschaft des Orchesters auf eine Weise zusammenwirken, die die Vielschichtigkeit und Tiefe dieser Musik offenbarte.

Robert Amirkhanyans Tghamardik, ein Soundtrack, der dem armenischen Männerbild gewidmet ist, brachte schließlich eine erzählerische Dimension in das Konzert. Mit einer Mischung aus Dramatik und sanften Melodien zeigte Amirkhanyans Musik die Stärke und Verletzlichkeit der armenischen Kultur und ihrer Werte. Das Orchester spielte diese Stücke mit einer Feinfühligkeit, die die musikalische Botschaft tief in die Herzen des Publikums drang und eine emotionale Verbindung schuf, die von Gemeinschaft und Geschichte geprägt war.

Die Hommage an Charles Aznavour
und das Finale mit La Bohème

Der Höhepunkt und Abschluss des Abends war eine Hommage an den legendären armenisch-französischen Chansonnier Charles Aznavour. Mit einem Potpourri aus seinen bekanntesten Melodien bot das Orchester eine herzerwärmende Hommage an Aznavours Leben und Werk. Der Inbegriff von Kultur und Identität, seine Musik erzählte Geschichten über Liebe, Verlust und Zugehörigkeit, die universell und zugleich zutiefst armenisch sind.

Das Finale des Konzerts, La Bohème, brachte den Abend zu einem bewegenden Abschluss. Das Publikum wurde von der Kraft und Schönheit dieser Melodie ergriffen, die das Wesen der künstlerischen Existenz feiert – die Suche nach Schönheit und Bedeutung in einer Welt, die oft von Unsicherheiten geprägt ist. In diesem letzten Stück verschmolzen alle Elemente des Abends: die Sehnsucht, die Erinnerungen, die Hoffnungen und die tiefe Verbundenheit zur armenischen Kultur. Der Saal war erfüllt von Applaus und tiefer Rührung, die diese zeitlose Melodie hinterließ.

Die Schlussrede: Pfarrer Diradurs Worte
als Echo der Hoffnung und Einladung
zur Selbstfindung

Am Ende des Abends trat Pfarrer Diradur vor das Publikum und sprach Worte, die die Herzen der Zuhörer berührten und das Konzert mit einer Botschaft der Hoffnung abrundeten. „Heute feiern wir das Fest der Auffindung des Heiligen Kreuzes. Etwas zu finden bedeutet aber, dass wir es zuvor verloren haben. Oft verlieren wir nicht nur Dinge, sondern auch Heiligtümer, Heimat, Menschen, Werte und manchmal auch uns selbst,“ sagte er und schuf damit einen emotionalen Höhepunkt, der über die Musik hinausging.

Die Armenischen Kulturtage, so betonte er, seien eine Einladung, sich auf die Suche nach den eigenen Wurzeln zu begeben, sich selbst neu zu finden und das Schweigen zu brechen. In einer Welt, die von Unsicherheiten und Wandel geprägt ist, war dies ein eindringlicher Appell, sich der Gegenwart und der Zukunft zu öffnen und die eigene Identität in Gemeinschaft zu stärken. „Wir haben der Welt noch etwas zu sagen – etwas über die Hoffnung, die Gemeinschaft, die Liebe,“ schloss er, und seine Worte hallten wie ein Resonanzboden der Geschichte und der Kultur Armeniens durch den Saal.

Ein Abend, der bleibt:
Kunst als Brücke zwischen Vergangenheit
und Zukunft

Dieses Abschlusskonzert war nicht nur ein musikalisches Ereignis, sondern eine tiefgründige Erfahrung, die Geschichte, Identität und Kultur miteinander verwob. Die Armenischen Kulturtage in Stuttgart boten eine Bühne für die Tradition und die Erneuerung der armenischen Kultur, und das Zusammenspiel von Fritz Krämer, dem NCOA, Astghik Vardanyan, Sona Barseghyan und den Erinnerungen an Charles Aznavour schuf eine unvergessliche Aufführung. Mit dem Programm, das Werke von Händel, Komitas, Barber, Mansurian, Erajisht, Amirkhanyan und Aznavour umfasste, wurde die armenische Kultur nicht nur zelebriert, sondern auch als lebendige Kraft präsentiert, die Vergangenheit und Gegenwart vereint.

Es war ein Abend, der in Erinnerung bleiben wird – nicht nur für das Publikum, sondern auch als kraftvolle Erinnerung daran, dass Musik und Kultur Brücken schlagen können. Die Armenischen Kulturtage waren eine Hommage an die Stärke der armenischen Seele und eine Feier der Hoffnung, die durch die Jahrhunderte fortbesteht.

AGBW

2024-ի Շտուտգարտի Հայ Մշակոյթի Օրերու փակման համերգը քաղաքի կեդրոնական եկեղեցին վերածեց յիշատակի, խորհրդածութեան եւ մշակութային վերընկալման միջավայրի։ Ասիկա ոչ միայն համերգ մըն էր, այլ ժամանակի ու տարածութեան ընդմէջէն իրականացուող ճամբորդութիւն մը, ուր հայոց հզօր երաժշտութիւնը եւ Ֆրիտց Քրեմըրի վարպետ ղեկը հանդիսատեսը առաջնորդեցին։ Նորէն Հայաստանի Ազգային Նուագախումբի վարպետ նուագը, Քրեմըրի ներշնչող ու զգայուն առաջնորդութեամբ, հանդիսատեսը տարաւ յուզիչ ճամբորդութեան մը՝ սկսելով բարոկ երաժշտութենէն եւ հայ ժողովուրդի սրտաբուխ երգերէն մինչեւ հոգեւոր եւ ժամանակակից մեղեդիներու աշխարհ։

Ներածութիւն՝
Հենտըլ եւ սրբութեան երաժշտական երանգները

Սկիզբը կատարուեցաւ Հենտըլի «Ակրիպինա» սիմֆոնիայի կատարումով, որ իր բարոկ կարկառուն գեղեցկութեամբ ու հանդիսաւոր վեհութեամբ յափշտակեց հանդիսատեսը։ Նուագախումբի զգայուն մեկնաբանութեան մէջ, երաժշտութիւնը ստացաւ սրբազան մթնոլորտի մը երանգը՝ պարզելով հոգեւոր խորութիւն մը, որ ունկնդիրները պատրաստեց յաջորդող մշակութային ու զգացական ճամբորդութեան։ Հենտըլը, բարոկի վսեմութեան վարպետը, այս գործով ամբողջութեամբ ամրագրեց հոգեպարար միջավայրը, որ կը պատէր յաջորդող գործերը։

Կոմիտաս եւ հայ ժողովրդական երգը

Համերգի կիզակէտային պահերէն մէկը եղան Կոմիտասի ստեղծագործութիւնները, որոնք հանդիսատեսը նետեցին հայկական երաժշտութեան խորքերը։ «Շողեր ջան», «Երկինքն ամպել է» եւ «Կաքաւի երգ» երգերով Հայաստանի Ազգային Նուագախումբը (NCOA) ստեղծեց հայկական բնաշխարհի եւ անոր բնութեան հետ խոր արմատացած կապի ձայնային դիմանկարը։ Այս երգերը, Սերգէյ Ասլամազեանի վերամշակումով, արտացոլացուցին հայկական հոգիի խոհուն թախիծը, տոկունութիւնը եւ խոր արմատները՝ նուագախումբի վարպետութեան եւ զգայուն մեկնաբանութեան շնորհիւ ստեղծելով յուզիչ ու ներշնչող փորձառութիւն։

Աստղիկ Վարդանեանի՝ համերգի համերգավարը եւ մենակատարի, բացառիկ երաժշտականութիւնն ու տաղանդը շեշտուեց այս կատարումներով, որոնք արտայայտեցին հայ երգերուն խորքն ու գեղեցկութիւնը։ Վարդանեան՝ իբրեւ Հայաստանի երաժշտական տաղանդ, դեռ պատանի տարիքին ելոյթներ ունեցած էր աշխարհի բեմերուն վրայ, եւ իր ուսումն կատարելագործած՝ Լոնտոն եւ Մարսէյ։ Ան իր հոգեթով մատուցմամբ անձնական երանգ տուաւ ստեղծագործութիւններուն, որ հանդիսատեսին մէջ խոր յարգանք ու մեծարում ստեղծեց։ Անոր, յուզմունքը եւ ճշգրտութիւնը միացնելու կարողութիւնը, կատարուած ստեղծագործութիւններու մեկնաբանութիւնը վերածեց երեկոյին փառապսակին։

Վարդանեանի կողքին՝ Սոնա Բարսեղեանն իր դաշնամուրային հմտութեամբ եւ երաժշտական արտայայտչականութեամբ իւրաքանչիւր հնչիւն եւ թեմա կենդանացուց։ Բարսեղեան, որ կրթութիւն ստացած է Գերմանիոյ եւ Հայաստանի մէջ ու կերտուած է իւրայատուկ մեծութիւններու, ինչպէս Եւգենի Կիսին, ստեղծեց այս ստեղծագործութիւններու հարուստ ձայնային կառուցուածքը՝ իր նրբաճաշակ ռիթմի եւ հարմոնիայի զգացումով՝ աւելցնելով ներկայացուած գործերու յուզական հզօրութիւնը։

Պարպըր եւ Կոմիտասի յիշատակը՝
Լռութիւնը իբրեւ հնչիւն

Սամուէլ Պարպըրի Adagio for Strings գործով, որ նուիրուած էր Կոմիտասի լռութեան, համերգային ծրագիրը հասաւ խորհդածութեան գագաթնակէտին։ Պարպըրի Adagio-ն, որ 20-րդ դարու ամենախորունկ ստեղծագործութիւններուն մէկը կը համարուի, այստեղ մարմնաւորեց այն տառապանքը, որուն ենթարկուած էր Հայաստանը ցեղասպանութեան ընթացքին։ Կոմիտաս, որ լռեցաւ ցեղասպանութեան օրերեն ետք քսան տարիներ, այս գործով խորհրդանշական կերպով մեծարուեցաւ՝ շարժում մը, որ երաժշտականէն անդին անցաւ եւ խորապէս յուզեց հանդիսատեսը։ Ֆրիտց Քրեմըրի ղեկավարութեան ներքոյ Adagio-ն վերածուեցաւ հոգեւոր փորձառութեան. մեղմ, կախարդող հնչիւնները ստեղծեցին յիշատակի մթնոլորտ մը, որ բոլոր ներկաները նուրբ, բայց խորաթափանց խորհրդածութեան առաջնորդեց՝ կորստի եւ գոյատեւումի մասին։

Ժամանակակից հնչիւններ եւ աւանդոյթ՝
Տիգրան Մանսուրեան, Դանիէլ Երաժիշտ
եւ Ռոպերթ Ամիրխանեան

Ծրագրի յաջորդ կարեւորագոյն բաժինը կազմեց Տիգրան Մանսուրեանի սուիտը՝ հայ ժամանակակից երաժշտութեան գլխաւոր ներկայացուցիչը։ Իր համարձակ հարմոնիաներով եւ խորհրդածական անցումներով՝ Մանսուրեանը ստեղծեց հնչիւնային կամուրջ մը՝ աւանդոյթի եւ ժամանակակիցին միջեւ, զոր Քրեմըրն ու նուագախումբը վարպետօրէն իրագործեցին։ Հայկական աւանդական գործիքներու՝ դուդուկի եւ քամանչայի ընդգրկումը կատարումին տուաւ յատուկ երկրայնութիւն եւ անկեղծութիւն, որ հանդիսատեսը տարաւ հայկական մշակոյթի էութեան խորքերը։ Անիկա անցեալին եւ ներկային միջեւ երկխօսութիւն մըն էր, աղօթքի պէս հնչող՝ ներկայացնելով հայկական հոգիի խորութիւնը իր բոլոր երանգներով։

Դանիէլ Երաժիշտի «Սուիտ թիւ 2»-ը ժամանակակից հայկական երաժշտութեան տպաւորիչ արտայայտութիւն մըն էր։ Երաժիշտի ստեղծագործութիւնները, որոնք կը ներշնչուին դասական թեմաներէն եւ միաժամանակ նորարար են իրենց կառուցուածքով, բացին գրեթէ մոգական հնչիւնային լանդշաֆտ մը, որ հանդիսատեսը առաջնորդեց խորհրդածական մթնոլորտի մը մէջ։ Հայաստանի Ազգային Նուագախումբի մեկնաբանութիւնը ցոյց տուաւ նուագախումբի ճշգրտութիւնն ու կրքը այնպիսի ձեւով, որ երաժշտութեան բազմաշերտութիւնն ու խորութիւնը ամբողջովին բացայայտուեցաւ։

Ռոպերթ Ամիրխանեանի «Տղամարդիկ» ֆիլմի երաժշտութիւնը, որ նուիրուած է հայկական տղամարդու կերպարին, համերգին մէջ բերաւ պատմողական հարթութիւն մը։ Դրամատիկ եւ մեղմ մեղեդիներու խառնուրդով՝ Ամիրխանեանի երաժշտութիւնը ցոյց տուաւ հայկական մշակոյթի զօրութիւնը եւ խոցելիութիւնը՝ արժէքներու ու գաղափարներու մէջ ամրապնդուած։ Նուագախումբը այս գործերը նուագեց զգայունութեամբ մը, որ խորապէս ներթափանցեց հանդիսատեսի սրտերը՝ ստեղծելով այնպիսի կապ մը, որ սնուած էր համայնքայնութեամբ եւ պատմութեամբ։

Շարլ Ազնաւուրի պատիւին նուիրուած յարգանքի տուրք
եւ եզրափակումը՝ La Bohèmeով

Երեկոյի գագաթնակէտը եւ եզրափակիչ մասը եղաւ յարգանքի տուրք մը՝ նուիրուած լեգենդար հայ-ֆրանսացի շանսոնիէ Շարլ Ազնաւուրին։ Նուագախումբը իր ամենայայտնի մեղեդիներէն կազմուած համադրումով մը բեմ բարձրացուց ջերմ յարգանք մը Ազնաւուրի կեանքին եւ արուեստին։ Աշխարհի մշակոյթն ու ինքնութիւնը մարմնաւորող՝ իր երաժշտութիւնը կը պատմէր սիրոյ, կորստի եւ պատկանելիութեան պատմութիւններ, որոնք համընդհանուր էին, բայց միաժամանակ խորապէս հայկական։

Համերգի եզրափակիչ գործը՝ La Bohèmeը, սրտառուչ աւարտ մը բերաւ երեկոյին։ Հանդիսատեսը խորապէս յուզուեցաւ այս մեղեդիի ուժով եւ գեղեցկութեամբ, որ կը տօնախմբէ արուեստագէտի կեանքի էութիւնը՝ գեղեցկութեան ու իմաստի որոնումը, աշխարհ մը, որ յաճախ անորոշութեամբ կ՚ընթանայ։ Վերջին այս գործին մէջ ձուլուեցան երեկոյի բոլոր տարրերը՝ յուզումը, յիշատակները, յոյսերը եւ հայկական մշակոյթի հետ խորը կապը։ Սրահը լեցուեցաւ ծափողջոյններով եւ խոր յուզումով, որ թողուց այս ժամանակ չունեցող մեղեդին։

Եզրափակիչ խօսք՝ Տեր Տիրատուր քհն.-ի
արձագանքն ու ինքնաճանաչման հրաւէրը

Երեկոյի աւարտին համաձնքիս հոգեւոր հովիւ եւ միջոցարումներու կազմակերպիչ Տեր Տիրատուր քհն. Սարտարեանը բեմ ելաւ եւ իր խօսքը ուղղեց հանդիսատեսին՝ յուզելով բոլորի սրտերը եւ Մշակոյթի Օրերը յոյսի պատգամով եզրափակելով։ «Այսօր կը տօնենք Սուրբ Խաչի Գիւտի տօնը։ Բայց երբ գիւտ մը կ՚ըլլայ, կը նշանակէ, որ բան մը կորսնցուցած էինք, որ գտանք։ Հաճախ կորսնցնում ենք ոչ միայն իրեր, այլ նաեւ սրբութիւններ, հայրենիք, մարդոց, արժէքներ եւ երբեմն՝ զմեզ ալ»,– ըսաւ ան՝ ստեղծելով յուզական գագաթնակէտ մը, որ երաժշտութենէն անդին անցաւ։

Հայ մշակոյթի օրերը, ըստ անոր, հրաւէր մըն են սեփական արմատները փնտռելու, զիրենք վերագտնելու եւ լռութիւնը կտրելու։ Անորոշութեամբ եւ փոփոխութիւններով լեցուն աշխարհի մը մէջ, ասիկա խորախորհուրդ հրաւէր մըն էր՝ բացուելու ներկային ու ապագային եւ զօրացնելու ինքնութիւնը՝ համայնքին մէջ։ «Մենք դեռ աշխարհին ըսելիք ունինք՝ յոյսի, միասնականութեան եւ սիրոյ մասին»,– եզրափակեց ան, եւ իր խօսքերը սրահին մէջ արձագանգեցին՝ իբրեւ հայ ժողովուրդի պատմութեան ու մշակոյթի թրթռացող հիմք։

Երեկոյ մը, որ պիտի մնայ յիշողութեան մէջ՝
Արուեստը՝ կամուրջ անցեալին եւ ապագային միջեւ

Այս փակման համերգը ոչ միայն երաժշտական իրադարձութիւն մը եղաւ, այլ խորքային փորձառութիւն մը, որ միաւորեց պատմութիւնը, ինքնութիւնն ու մշակոյթը։ Շտուտգարտի Հայ մշակոյթի օրերը բեմ մը ստեղծեցին հայկական մշակոյթի աւանդոյթին ու նորոգման համար, եւ Ֆրիտց Քրեմըրի, Հայաստանի Ազգային Նուագախումբի, Աստղիկ Վարդանեանի, Սոնա Բարսեղեանի ու Շարլ Ազնաւուրի յիշատակի համադրութիւնը կերտեցին անմոռանալի կատարում մը։ Ծրագրի միջոցով, որ ընդգրկեց Հենտըլի, Կոմիտասի, Պարպըրի, Մանսուրեանի, Դանիել Երաժիշտի, Ամիրխանեանի եւ Ազնաւուրի գործերը, հայկական մշակոյթը ոչ միայն տօնուեցաւ, այլ նաեւ ներկայացուեցաւ իբրեւ կենդանի զօրութիւն մը, որ կը միացնէ անցեալը, ներկան ու ապագան։

Ասիկա յիշարժան երեկոյ մըն էր՝ ոչ միայն հանդիսատեսին համար, այլ նաեւ իբրեւ զօրաւոր յիշեցում մը այն փաստին, որ երաժշտութիւնն ու մշակոյթը կրնան կամուրջներ հաստատել։ Հայ մշակոյթի օրերը հանդիսացան հոմաժ մը հայ հոգիի տոկունութեան եւ տօնակատարութիւն մը՝ յոյսին, որ դարերէ ի վեր գոյատեւած է։

ԲՎՀՀ