Der Heilige Sahak Parthev

Das Jahr 387 markiert einen Wendepunkt in der armenischen Geschichte. In einer Zeit, als das Land zwischen den Großmächten Persien und Byzanz um seine Existenz rang, wurde Sahak Parthev zum Katholikos aller Armenier gewählt. Was folgte, sollte die kulturelle Landschaft des Nahen Ostens grundlegend verändern.

Geboren 348 in Caesarea als letzter männlicher Nachkomme des Heiligen Gregor des Erleuchters, vereinte Sahak Parthev das Erbe der bedeutendsten armenischen Dynastien. Seine akademische Bildung in den Zentren Caesarea, Alexandria und Konstantinopel formte einen Intellektuellen von außergewöhnlichem Format – einen Mann, der die Kulturen des Ostens und Westens gleichermaßen durchdrang und in seinem Wirken verband.

Seine historische Leistung entfaltete sich in der beispiellosen Zusammenarbeit mit dem Gelehrten Mesrop Maschtoz. Gemeinsam initiierten sie ein Projekt von weitreichender Bedeutung: die Entwicklung des armenischen Alphabets. „Es war ein Akt der kulturellen Emanzipation“, erklärt Pfarrer Dr. Diradur Sardaryan. „In einer Welt, die von griechischer und persischer Kultur beherrscht wurde, schuf das kleine Armenien seine eigene literarische und theologische Identität.“

Die Bibelübersetzung, die als „Königin der Übersetzungen“ in die Geschichte eingegangen ist, war nur der Anfang einer umfassenden kulturellen Transformation. Armenische Gelehrte übersetzten Geschichtswerke, philosophische Texte und wissenschaftliche Abhandlungen. Die Gründung von Schulen, die bemerkenswert fortschrittlich im V. Jahrhundert beide Geschlechter unterrichteten, setzte neue Maßstäbe in der Bildung. Diese Entwicklung führte zu einer tiefgreifenden geistigen und spirituellen Erneuerung der armenischen Gesellschaft.

Als Katholikos der Armenischen Apostolischen Kirche (387-439) bewies Sahak Parthev auch außergewöhnliches diplomatisches Geschick. In seiner Korrespondenz mit Kaiser Theodosius II. und dem Patriarchen von Konstantinopel zeigt sich ein kluger Vermittler, der die armenischen Interessen zwischen den Großmächten zu wahren wusste. Seine Politik des Ausgleichs sicherte nicht nur die relative Autonomie Armeniens, sondern stärkte auch die Position der armenischen Kirche als nationale Institution.

Die von ihm eingeleitete Epoche ging als „Goldenes Zeitalter“ in die armenische Geschichte ein. Bezeichnend ist die Wahl des ersten ins Armenische übersetzten Textes von Mesrop Mashtoz und Sahak Partev – ein Vers aus den Sprüchen Salomos: „Zu erkennen Weisheit und Zucht, zu verstehen die kündige Rede.“ Diese Verbindung von Weisheitssuche und Erkenntnisstreben wurde zum Programm einer Kulturentwicklung, die bis heute nachwirkt.

Sahak Parthevs Vermächtnis gewinnt im 21. Jahrhundert neue Aktualität. Sein Konzept der „offenen Tradition“ – die Stärkung kultureller Eigenständigkeit bei gleichzeitiger internationaler Vernetzung – bietet Orientierung in einer globalisierten Welt. Das von ihm mitentwickelte armenische Alphabet, 2005 von der UNESCO zum immateriellen Kulturerbe der Menschheit erklärt, steht symbolisch für diesen Ansatz: die Bewahrung des Eigenen im produktiven Dialog mit dem Nachbar.

Als Sahak Parthev 439 starb, hinterließ er mehr als eine erneuerte Kirche. Sein Lebenswerk demonstriert, wie kulturelle Identität durch die intelligente Verbindung von Tradition und Innovation lebendig bleibt. In einer Zeit, die nach Orientierung zwischen globaler Vernetzung und kultureller Eigenständigkeit sucht, erweist sich sein Erbe als wegweisend. Ob wir das erkennen oder nicht, liegt in unserer Hand.

Pfr. Dr. Diradur Sardaryan
Gemeidnepfarrer

387 թուականը շրջադարձային եղաւ Հայոց պատմութեան մէջ։ Այդ ժամանակ, երբ Հայաստանը կը գտնուէր Պարսկաստանի եւ Բիւզանդիոնի տիրապետութեան ճնշման տակ, Սահակ Պարթեւ ընտրուեցաւ իբրեւ Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս։ Իր առաջնորդութեան ներքոյ պիտի սկսէր մշակութային վերածնունդ մը, որ պիտի ձեւափոխէր ոչ միայն Հայաստանը, այլ նաեւ Մերձաւոր Արեւելքի հոգեւոր ու գրական աշխարհը։

Սահակ Պարթեւ ծնած էր 348 թուականին Կեսարիոյ մէջ եւ հանդիսացաւ Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորչի ուղղակի ժառանգը։ Ան իր կրթութիւնը ստացաւ Կոստանդնուպոլսոյ մէջ եւ ունեցաւ լայնախոհութիւն՝ համադրելով Արեւելքի եւ Արեւմուտքի մշակութային ու մտաւոր աւանդոյթները։

Իր պատմական առաքելութիւնը ամբողջացաւ Մեսրոպ Մաշտոցի հետ ունեցած աննախադէպ համագործակցութեան միջոցով։ Անոնք միասին նախաձեռնեցին բացառիկ ծրագիր մը՝ հայկական այբուբենի ստեղծումը։ «Անիկա հայ ժողովուրդի մշակութային ազատագրութեան խորհրդանիշն էր», կը բացատրէ Հոգեւոր Հայր՝ Դոկտ. Տիրադուր Սարդարեան։ «Այդ ժամանակ, երբ յունարէնն ու պարսկերէնը կը գերիշխէին, Հայաստանը գտաւ իր ինքնուրոյն գրական եւ աստուածաբանական ձայնը»։

Աստուածաշունչի թարգմանութիւնը, որ յետագային պիտի կոչուէր «Թագուհի Թարգմանչաց», առաջին քայլն էր այս մշակութային շարժման մէջ։ Հայ ուսեալները թարգմանեցին պատմական, փիլիսոփայական եւ գիտական երկեր՝ հիմքը դնելով հայ մտաւորականութեան ապագային։ Դպրոցներ հիմնուեցան, ուր առաջին անգամ թէ՛ տղաք, թէ՛ աղջիկներ կը ստանային կրթութիւն՝ յառաջացնելով հայ հասարակութեան հիմնովին նորոգում։

Հոգեւոր Առաջնորդ Եւ Դիւանագէտ

Որպէս Հայ Առաքելական Եկեղեցւոյ Կաթողիկոս (387-439), Սահակ Պարթեւ ցուցաբերեց բացառիկ դիւանագիտական հմտութիւն։ Իր կապերը Բիւզանդիոնի հետ եւ նամակագրութիւնը կայսր Թէոդոսիոս Բ-ի հետ ցոյց կու տան, թէ ան իր ժամանակի քաղաքական իրադրութեան նուրբ հմտութիւնով տիրապետող առաջնորդ մըն էր։

Սակայն, երբ պարսից արքայ Շապուհը զրկեց Խոսրով Գ. թագաւորը եւ Սահակ Պարթեւը իրենց դիրքերէն, վերջինս կանգնեցաւ մեծ մարտահրաւէրներու առաջ։ Չնայած այս տագնապներուն, Սահակը շարունակեց պահպանել հայ ժողովուրդի հոգեւոր ու մշակութային ինքնութիւնը։

Յազկերտ Ա-ի օրով, քրիստոնեաներու հալածանքներուն պատճառով, Սահակ Պարթեւ ստիպուեցաւ ապաստանիլ Կեսարիա։ Իր պատուիրակները՝ Սուրբ Մեսրոպ Մաշտոց եւ իր թոռ Վարդան Մամիկոնեան, ուղարկուեցան Բիւզանդիա՝ աջակցութիւն հայցելու։ Կայսր Թէոդոսիոս Բ. ընդունեց հայերու խնդրանքը եւ Վարդան Մամիկոնեանը դարձաւ հայկական զօրքերու հրամանատար։

Ժամանակի ընթացքին, երբ Պարսկաստանի գահին բարձրացաւ Վռամ արքան, հալածանքները դադրեցան, եւ Սահակ Պարթեւ վերադարձաւ Հայաստան։ Սակայն հայ նախարարները դժգոհ էին թագաւոր Արտաշիրէն եւ պահանջեցին Կաթողիկոսէն, որ զայն գահընկէց ընէ։ Սակայն, Սահակ Պարթեւ չընդառաջեց, ինչի հետեւանքով ան եւս զրկուեցաւ իր աթոռէն ու ստիպուեցաւ մեկուսանալ Բագրեւանդ գաւառի մէջ։ 440 թուականին, 92 տարեկանին, ան վախճանեցաւ սրբութեան մեծ համբաւով։

Մշակութային Ժառանգութիւնը

Սահակ Պարթեւի անունին կը վերագրուի Աստուածաշունչի կարգ մը գրքերու հայերէն թարգմանութիւնը, ինչպէս նաեւ Եկեղեցւոյ կանոնական նամակ մը, որ կ՛անդրադառնայ Եպիսկոպոսներու, քահանաներու եւ կրօնաւորներու պարտականութիւններուն։

Ան հեղինակած է նաեւ քարոզներ, աղօթքներ եւ շարականներ, որոնք մինչեւ այսօր կը հնչեն եկեղեցական արարողութիւններու ընթացքին։ Մասնաւորապէս նշանաւոր են «Ուրախ լեր Մայր Լուսոյ», «Յորժամ եկն Յիսուս», «Թագաւոր գոլով» շարականները, ինչպէս նաեւ Ծաղկազարդի եւ Աւագ Հինգշաբթի օրուայ տաղերը։

Սահակ Պարթեւի կատարած մշակութային եւ հոգեւոր յեղափոխութիւնը կերտեց հայկական ինքնութիւնը։ 2005 թուականին ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ն հայոց այբուբենը ճանչցաւ իբրեւ մարդկութեան ոչ նիւթական ժառանգութիւն, եւ մինչ օրս ան կը մնայ հայ մշակոյթի յաղթանակի խորհրդանիշը: 21-րդ դարուն Սահակ Պարթեւի ժառանգութիւնը այսօր պետք է կրկին վերաիմաստավորել: Անոր «բաց աւանդոյթ»-ի գաղափարը՝ մշակութային ինքնութեան պահպանումը զուգորդուած միջազգային երկխօսութեամբ։

Անոր կեանքի գործը կը վկայէ, որ մշակութային ինքնութիւնը կենսունակ կը մնայ միայն, երբ աւանդոյթը խելացիօրէն կը զուգորդուի նորարարութեան հետ։ Մեր օրերուն, երբ մշակութային ինքնութիւնը եւ համաշխարհայնացումը յաճախ հակասութեան մէջ կը գտնուին, Սահակ Պարթեւի ժառանգութիւնը կը դառնայ յիշեցում մը, որ մեր ապագան կախուած է մեր կարողութենէն՝ հասկնալու եւ արժեւորելու մեր անցեալը։

Տիրատուր քհն. Սարդարեան
Բադեն-Վիւրթեմբերգի Հայ Համայնքի
հոգևոր հովիւ